In het weekend van 22 februari woonde ik een seminar bij met als thema “het gemis van broer of zus”. Het seminar “Afscheidsmomenten on tour” werd georganiseerd door Boukje Canaan van “Afscheidsmomenten” en deze bijzondere bijeenkomst bracht me nieuwe inzichten. Ik vond het een interessant onderwerp, zowel persoonlijk als zakelijk. Ik heb zelf 1 zus en 2 broers en wil graag meer weten over het verlies van een broer of zus.

Het seminar werd geopend met een voorwoord over de poort van je hart. Wanneer je tegenslagen of verlies lijdt, kun je de poort van je hart sluiten. Open je na de rouwperiode weer je hart en sta je dan weer open voor liefde? En kun je het leven dan weer omarmen? Of blijft je hart gesloten of gaat het slechts open op een kiertje? Je kunt verschillende keuzes maken.

Ik realiseer na dit seminar dat het onderwerp rouwen om broer of zus een ondergeschoven kindje is en dat er niet veel of minimaal onderzoek naar is verricht. De reden daarvoor is het dat er geen geld voor is.

Broers en zussen zijn fundamenteel in je leven en zijn een eerstegraads contact. Het zijn de langste relaties die je hebt in je leven en verlies van zo’n relatie heeft grote impact voor de rest van je leven.

Minke Weggemans (schrijfster en theoloog) is ervaringsdeskundige en gaat op onderzoek uit. Persoonlijk krijgt ze geen erkenning van haar omgeving voor het gemis dat zij ervaart bij het verlies van broer en zus en gaat zelf op onderzoek uit. Ze besluit om veel mensen te interviewen die verlies van broer of zus hebben meegemaakt. Vragen die gesteld worden zijn: “Wat voor impact heeft dit op je en hoe is het om zonder broer of zus verder te leven? Wordt het erkend en herkend door de omgeving? Zo komt ze erachter dat de omgeving vaak zorg draagt naar de ouders en niet zo zeer aan de broers of zussen.

Minke gaat voor haar ouders zorgen en is waakzaam voor haar eigen gezondheid zodat de ouders niet nog een kind gaan verliezen. Je bent aan het redderen en komt daardoor niet aan je eigen verdriet toe zegt ze. Uit haar onderzoeken stelt ze vast dat het verdriet van broer of zus een ondergeschoven kindje is waar weinig aandacht voor is.

De rouw is vaak onzichtbaar bij broers en zussen. Niet altijd kent de omgeving de zus of de broer, ze kunnen buiten de stad of verder weg wonen. De rouw loopt niet als er niet naar gevraagd wordt en haar ervaring is dat je het zelf hier over moet hebben en hiervoor moet gaan staan.

Twee mogelijkheden zijn er: zwijgen of delen. Minke heeft veel desinteresse ervaren, zelfs bij haar huisarts. Hij noteert het als een droog feit en vergeet te condoleren! Ze bedoelt dit niet als verwijt maar als constatering dat mensen niet realiseren wat voor impact het verlies van een broer of zus op je heeft.

Minke geeft als advies aan broers en zussen om je wensen kenbaar te maken als je broer of zus stervende is en je hem of haar graag zou willen zien. Regelmatig beslist de partner of de kinderen wat er gaat gebeuren. Het is je enigste kans. Verder vindt ze het belangrijk de overledene in het licht te zetten en haar of hem bij naam te blijven noemen. In geval er geen contact is met broer of zus tijdens het leven kan het gemis bij sterfte heftiger zijn. Het verdriet om wat je verloren hebt of gehoopt had. Minke heeft Stichting Broederziel Alleen opgericht. Het is voor broers en zussen om hun rouw ter erkennen en te herkennen.

Schrijfster Saskia van Riet sprak over haar persoonlijke ervaring. Ze is auteur van het boek: “Ik mis Wanda” waarin ze haar ervaringen deelt over haar zus die gestorven is. Haar verdriet werd miskend. Haar omgeving reageerde: “het is voor je ouders het ergst, zorg goed voor hen.” De schrijfster kwam niet aan haar verdriet toe en komt veel later in haar rouwproces wat ze ook dan pas herkent. Het doet haar pijn dat de naam van haar zus niet meer wordt benoemd. Dit schijnt een bekend fenomeen te zijn dat zich afspeelt bij verlies van broer of zus. Saskia neemt haar route van verlies naar vrijheid in haarzelf. Het woord route heeft betekenis voor haar: elke letter. R=raakt de kern van verdriet, O=onderken het recht te hebben om te rouwen. U=uit je gevoel, T= toon wat je nodig hebt en E= empathisch omgaan met jezelf.

Saskia heeft een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor anderen en een verwachtingspatroon. Ze kwam in een isolement toen haar zusje overleed. Hoe ga je om met de reacties van anderen? Ze kon dit niet aan. Nu terugkijkend adviseert ze anderen om niet weg te vluchten, maar de reis aan te gaan. Leef ten volle, ben trouw aan jezelf en leef jouw leven is haar motto. In het rouwproces is ook belangrijk wat de overledene wenst. Haar zus wilde dat ze door ging met haar leven.

Maart 2019

Anneke van Spaandonk