Hoe communiceer je met kinderen over verlies? Denk aan een scheiding, een ziekte in het gezin, of verlies van een dierbare. We willen vaak als volwassene de kinderen sparen, terwijl het zo belangrijk is om ze erbij te betrekken. Deze vraag krijg ik regelmatig tijdens mijn lezingen of bij mijn cliënten.

Het belang om kinderen te betrekken bij verlies.

Het is belangrijk om kinderen hierbij te betrekken anders kunnen ze daar later last van krijgen en met vele vragen achter blijven. Anders kunnen ze denken dat ze er niet bij horen en kunnen tot ver in de volwassenheid hier last van hebben. Mijn dochter kwam al vroeg met de dood in aanraking. Toen ze tien dagen oud was overleed mijn vader plotseling en 3,5 jaar later overleed mijn moeder. Ik heb ze erbij betrokken op de manier die bij haar leeftijd paste. Ik heb daar een goed gevoel bij gehad en nu ze 11 jaar is, is de dood voor haar gewoon iets wat bij het leven hoort. Kinderen zijn vaak veerkrachtig en kunnen verdriet aan.

Wat vertel je tegen een kind? Wat begrijpen ze op welke leeftijd?

Baby’s en peuters kleine kinderen t/m ongeveer 3 jaar hebben nog geen besef van de dood. Peuters kunnen al met dit begrip worstelen. Ze voelen wel dat er iets aan de hand is. Ze voelen de spanningen en emoties. Een baby merkt dat bij de moeder haar ademhaling en spierspanning. Baby’s spreken met hun lichaam (orgaantaal) dat ze van streek zijn, zoals spugen, darmkrampjes en diarree.

Kleuters weten nog niet precies wat dood zijn inhoudt en dat het onomkeerbaar is. Ze zien de dood als iets tijdelijks en proberen oplossingen te vinden. Ze bootsen het na in een spel en ze blijven vragen stellen. Probeer zoveel mogelijk door de ogen van het kind te zien en beantwoord hun vragen keer op keer. Eerlijkheid en openheid zijn erg belangrijk, zo leren ze wat de dood inhoudt.

Kinderen van 6 tot 9 jaar beginnen het besef te krijgen dat de dood niet omkeerbaar is. Ze hebben veel vragen en het is goed om ze te beantwoorden zodat ze het beter begrijpen. Dat iedereen dood gaat beseffen ze nog niet en ook niet wat het werkelijk inhoudt. Dat is verwarrend en maakt hun angstig. Dat heeft te maken met dat ze zich realiseren dat mensen waar ze van houden ook dood kunnen gaan. Kinderen van deze leeftijd hebben vaak nog niet zo’n ervaring met de dood. Als volwassene kan je ze helpen door rust en ruimte te creëren. Een plek waar ze zichzelf kunnen zijn en hun verdriet kunnen uiten. Het is belangrijk dat je ze voorbereid op wat ze gaan zien. Als je bijvoorbeeld zegt: ‘’oma ligt in de kist”. Kunnen ze denken aan een sinaasappelkistje. Ze kunnen enigszins begrijpen maar zijn nog niet in staat om met alles wat ze horen om te gaan.

Kinderen van negen tot 12 jaar. Kinderen van deze leeftijd weten dat mensen, dieren en planten leven en weten dat ze ook dood kunnen gaan. Op deze leeftijd zijn ze vaak nieuwsgierig wanneer zij met de dood in aanraking komen. Als ze zich veilig voelen vragen ze letterlijk van alles. Kinderen van deze leeftijd zijn minder afhankelijk van volwassenen. Ze willen niet altijd aandacht vragen voor hun verdriet maar proberen er zelf mee om te gaan om niet kinderachtig te lijken. Omdat de gevoelens er toch uit moeten komen, vertonen ze soms lastig en opstandig gedrag. Al laten ze het misschien niet merken, juist op deze leeftijd hebben kinderen aandacht en troost nodig.

Kinderen van 12 jaar en ouder hebben het besef dat op enig moment iedereen zal sterven, zij zien het als onvermijdelijk einde van het leven. Iedereen kan het overkomen, behalve mensen in hun eigen omgeving. Het heeft extra impact als dit gebeurt en ze kunnen dan diep geraakt worden. Zij zijn in de periode dat zij vraagtekens gaan zetten bij het leven en zingeving. Vaak willen jongeren niet met volwassen praten over wat ze voelen. Ze vinden dat ze oud genoeg zijn om hun eigen problemen op te lossen. Als volwassene is het belangrijk om te zorgen voor open communicatie. Geef ze het gevoel dat ze vragen mogen stellen en ben altijd eerlijk. Ze zoeken vaak steun bij leeftijdsgenoten. Ze vinden het belangrijk om ergens bij te horen, jongeren willen niet afwijken van de groep waar ze bij (willen) horen. Jongeren zoeken steun bij elkaar, ze leren van elkaar hoe ze met gevoelens om kunnen gaan. Veel ouders maken zich zorgen omdat jongeren het contact met hen over het verlies uit de weg gaan. Het is heel normaal gedrag. De jongeren willen vaak de ouders beschermen. Ze richten zich meer op leeftijdsgenoten vanwege hun toenemende sociale en emotionele onafhankelijkheid.